रुस विरुद्धको आर्थिक नाकाबन्दीले यसरी निम्त्यायो अमेरिकी डलर विरुद्धको विद्रोह

झिल्को डटकम ३१ जेष्ठ २०८०, बुधबार १४:१४

काठमाडौं, ३१ जेठ । व्यापारमा अमेरिकी मुद्रा डलरको प्रयोग छोड्न गरिने अन्तर्राष्ट्रिय सम्झौताहरूको संख्यामा हाल वृद्धि भइरहेको छ । अमेरिकी सरकारको आक्रामक विदेश नीतिको प्रकाशमा यसले एक वैश्विक अडलरीकरणको धक्कालाई संकेत गरिरहेको छ । कतिपय विज्ञहरूले अमेरिकी आर्थिक नाकाबन्दी नीतिको पश्चगमन र अमेरिकी डलरको वर्चस्व खतरामा परेको विषयमा व्याख्या गरिरहेका छन् ।

रुस विरुद्धको आर्थिक नाकाबन्दीले अमेरिकी डलर विरुद्धको वैश्विक विद्रोह कसरी निम्त्यायो भन्ने विषयमा केही बुँदागत सवालहरूलाई औँल्याइएको छ ।

१. अमेरिकाले डलरलाई किन हतियार बनाउँदैछ ?

अमेरिकी सरकारले अमेरिकी राष्ट्रिय स्वार्थ उल्लंघन गर्ने देशहरूमा धेरै आर्थिक प्रतिबन्ध लगाएर आफ्नो विश्वव्यापी आर्थिक र भूराजनीतिक श्रेष्ठता जोगाउन डलरको वर्चस्वलाई एक उपकरणको रूपमा प्रयोग गर्दै आएको छ ।

२. ती कार्यहरू केमा निर्भर छन् ?

अमेरिकाले विश्वव्यापी आर्थिक उत्पादनको करिब २०% हिस्सा ओगटेको छ । तर, विश्व मुद्रा सञ्चितिको आधाभन्दा बढी डलरमा छ । अनि सीमापार लेनदेनको ठूलो हिस्सा मुद्राको प्रयोगबाट गरिन्छ । यसले अमेरिकी डलरलाई विश्वको सुरक्षित (रिजर्भ )मुद्राहरूमा यसको अग्रणी स्थिति कायम राख्न मद्दत गर्दछ ।

३ डलरको वर्चस्व खतरामा छ ?

अमेरिकी ट्रेजरी मन्त्री जेनेट येलेनलगायत अर्थशास्त्रीहरूले अमेरिकी सरकारले विश्वभरका राष्ट्रहरूमाथि लगाएको एकपक्षीय प्रतिबन्धले ढिलो चाँडो आफ्नो मुद्राको वर्चस्वलाई कमजोर बनाउने चेतावनी दिएका छन् । अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (आईएमएफ) का प्रबन्ध निर्देशक क्रिस्टालिना जर्जिएभाले पनि डलरले क्रमशः आफ्नो शीर्ष स्थिति गुमाउँदै गएको बताएकी छन् । विश्वव्यापी केन्द्रीय बैंकको सञ्चितिमा डलरको अंशमा बहु–दशक क्रमिक गिरावट आएपछि यो चेतावनी आएको हो । अन्तर्राष्ट्रिय मूल्यांकन एजेन्सी मूडीजले हालसालै भन्यो कि गहिरो भूराजनीतिक तनाव अमेरिकी डलरको वर्चस्वलाई खतरामा पार्न सक्ने मुद्दाहरूमध्ये एक भएको जनायो । साथै यसले चुनौतीहरूको बावजुद मुद्राको भूमिका दशकौँसम्म जारी रहनेछ ।

४. त्यहाँ कुनै व्यावहारिक विकल्पहरू छन् ?

डलरको तत्काल प्रतिस्थापन सम्भव छैन भन्ने कुरामा धेरै अर्थशास्त्रीहरू विश्वास गर्छन् । यद्यपि, चिनियाँ अर्थतन्त्रको विस्तारसँगै अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार क्षेत्रमा यसको बढ्दो हिस्साका कारण चिनियाँ युआनलाई डलरको प्रमुख प्रतिद्वन्द्वीको रूपमा उल्लेख गरिएको छ । उही समयमा, अर्थशास्त्रीहरूले चीनको वित्तीय प्रणालीमा पारदर्शिताको कमी र युआन पूर्ण रूपले परिवर्तनीय नभएको तथ्यलाई टिप्पणी गर्छन् । भारतीय रुपैयाँलाई पनि दावेदारको रुपमा राखिएको छ । यूरो र जापानी येनको लागि, विज्ञहरूले ईयू र जापानमा आर्थिक मुद्दाहरूको कारण तिनीहरूको दीर्घकालीन भविष्य र स्थिरतामा शंका उठाएका छन् ।

५ रुसमाथिको प्रतिबन्धले डलरमा उल्टो असर गर्न सक्छ ?

अमेरिकी नेतृत्वमा अभूतपूर्व प्रतिबन्धहरूले यसको आधा भण्डार प्रयोग गर्ने रुसी सरकारको क्षमतालाई फ्रिज गर्ने, साथै स्विफ्ट भुक्तानी सन्देश प्रणाली मार्फत लेनदेन सञ्चालन गर्ने रूसी बैंकहरूको क्षमतालाई सीमित पार्ने उल्टो प्रभाव हुन सक्ने केही विश्लेषकहरूको भनाइ छ । तिनीहरूका अनुसार धेरै देशहरू विशेष गरी प्रतिबन्धित अमेरिकी उपायहरूको खोजीमा रहेका पीडितहरूले ती उपायहरू भविष्यमा तिनीहरूको विरुद्धमा प्रयोग हुन सक्ने र तिनीहरूको अर्थतन्त्रको कार्यलाई असर गर्न सक्ने चिन्ता व्यक्त गरेका छन् ।

६. के ब्रिक्सले अमेरिकी मुद्रालाई चुनौती दिन सक्छ ?

गोल्डम्यान स्याक्सका पूर्व अध्यक्ष जिम ओ निल लगायतका केही विज्ञहरूका अनुसार अमेरिकी डलरको विश्वव्यापी वर्चस्वशाली हैसियतलाई समय र निश्चित परिस्थितिमा उदीयमान देशहरूको समूह ब्रिक्सले चुनौती दिन सक्छ । ब्राजिल, रुस, भारत, चीन र दक्षिण अफ्रिका सम्मिलित आर्थिक समूहले आर्थिक वृद्धिमा जी सेभेनलाई पहिले नै उछिनेको छ । राष्ट्रिय मुद्राहरूमा व्यापार गर्न र पश्चिमी वित्तीय प्रणाली र विशेष गरी डलरमा निर्भरता कटौती गर्न संयुक्त भुक्तानी नेटवर्क स्थापना गर्ने प्रयासहरूतिर तिनीहरूको धक्का बढ्दै गएको छ ।

७. यदि डलरले आफ्नो सुरक्षित मुद्राको रिजर्भ स्थिति गुमाउँछ भने के हुन्छ ?

डलरको वर्तमान स्थितिले अमेरिकालाई अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार र सरकारी खर्च दुवैको हिसाबले ठूलो घाटा चलाउन अनुमति दिन्छ । यसलाई गुमाउँदा मुद्राको मागमा आएको गिरावट र यसको मूल्यको सम्भावित अवमूल्यन हुन सक्छ । जसको लागि अमेरिकी सरकारले महत्वपूर्ण कठोर कसाइको आवश्यकता पूरा गर्नुपर्छ । पूँजीमा कम पहुँच, उच्च उधारो लागत र कम स्टक बजार मूल्यहरू त्यस परिदृश्यमा अमेरिकी अर्थतन्त्रलाई खतरामा पार्ने प्रत्युत्पादक असर (साइड इफेक्ट)हरूमध्ये एक हुन सक्छ ।

क्याटेगोरी : अन्तर्राष्ट्रिय, बैंक–विमा–स्टक